به هر حال اين مسئله در ميان نبود كه يك خليفه تكليف مردم را برای‏
خليفه بعدی معين كند ، برای خود جانشين معين كند ، او هم برای خود جانشين‏
معين كند و . . . و ديگر مسئله خلافت نه دائر مدار نص پيغمبر باشد و نه‏
مسلمين در انتخاب او دخالتی داشته باشند . يكی از شرايطی كه امام حسن در
آن صلحنامه گنجاند ولی معاويه صريحا به آن عمل نكرد ( مانند همه شرايط
ديگر ) بلكه امام حسن را مخصوصا با مسموميت كشت و از بين برد كه ديگر
موضوعی برای اين ادعا باقی نماند و به اصطلاح مدعی در كار نباشد ، همين‏
بود كه معاويه حق ندارد تصميمی برای مسلمين بعد از خودش بگيرد ، خودش‏
هر مصيبتی برای دنيای اسلام هست ، هست ، بعد ديگر اختيار با مسلمين باشد
و به هر حال اختيار با معاويه نباشد . اما تصميم معاويه از همان روزهای‏
اول اين بود كه نگذارد خلافت از خاندانش خارج شود و به قول مورخين ،
كاری كند كه خلافت را به شكل سلطنت در آورد . ولی خود او احساس می‏كرد
كه اين كار فعلا زمينه مساعدی ندارد . درباره اين مطلب زياد می‏انديشيد و
با دوستان خاص خود در ميان می‏گذاشت ولی جرات اظهار آن را نداشت و فكر
نمی‏كرد كه اين مطلب عملی شود .
آنطوری كه مورخين نوشته‏اند كسی كه او را به اين كار تشجيع كرد و مطمئن‏
ساخت كه اين كار عملی است ، مغيره بن شعبه بود ، آن هم به خاطر طمعی كه‏
به حكومت كوفه بسته بود . قبلا حاكم و والی كوفه بود ، از اينكه معاويه‏
او را معزول كرده بود ، ناراحت بود . او از نقشه كش‏ها و زيركها و به‏
اصطلاح از

5

دهات عرب است . برای اينكه دو مرتبه به حكومت كوفه برگردد نقشه‏ای‏
كشيد ، به اين صورت كه رفت به شام و به يزيد بن معاويه گفت : نمی‏دانم‏
چرا معاويه درباره تو كوتاهی می‏كند ، ديگر معطل چيست ؟ چرا ترا به عنوان‏
جانشين خودش به مردم معرفی نمی‏كند ؟ يزيد گفت : پدرم فكر می‏كند كه اين‏
قضيه عملی نيست . گفت : نه ، عملی است . شما از كجا بيم داريد ؟ فكر
می‏كنيد مردم كجا عمل نخواهند كرد ؟ هر چه معاويه بگويد مردم شام اطاعت‏
می‏كنند ، و از آنها نگرانی نيست . اما مردم مدينه ، اگر فلان كس را به‏
آنجا بفرستيد او اين وظيفه را انجام می‏دهد . از همه جا مهمتر و خطرناكتر
عراق ( كوفه ) است ، اين هم به عهده من .
يزيد نزد معاويه می‏رود و می‏گويد مغيره چنين سخنی گفته است . معاويه‏
مغيره را می‏خواهد . او با چرب زبانی و با منطق قويی كه داشت توانست‏
معاويه را قانع كند كه زمينه آماده است و كار كوفه را كه از همه سختتر و
مشكلتر است خودم انجام می‏دهم . معاويه هم دو مرتبه برای او ابلاغ صادر
كرد كه به كوفه برگردد . ( البته اين جريان بعد از وفات امام مجتبی عليه‏
السلام و در سالهای آخر عمر معاويه است ) . جريانهايی دارد . مردم كوفه و
مدينه قبول نكردند . معاويه مجبور شد كه به مدينه برود . روسای اهل مدينه‏
، يعنی كسانی كه مورد احترام مردم بودند ، حضرت امام حسين عليه السلام ،
عبدالله بن زبير و عبدالله بن عمر را خواست . با چرب زبانی كوشيد تا به‏
عنوان اينكه مصلحت اسلام فعلا اينطور ايجاب می‏كند كه حكومت ظاهری در

6

دست يزيد باشد ولی كار در دست شما تا اختلافی ميان مردم رخ ندهد ، شما
بيائيد فعلا بيعت كنيد ، عملا زمام امور در دست شما باشد ، آنها را قانع‏
كند . ولی آنها قبول نكردند و اين كار آنطور كه معاويه می‏خواست عملی نشد
. بعد با نيرنگی در مسجد مدينه می‏خواست به مردم چنين وانمود كند كه آنها
حاضر شدند و قبول كردند ، كه آن نيرنگ هم نگرفت .
معاويه هنگام مردن سخت نگران وضع پسرش يزيد بود و نصايحی به او كرد .
گفت : تو برای بيعت گرفتن ، با عبدالله بن زبير آنطور رفتار كن ، با
عبدالله بن عمر آنطور رفتار كن ، با حسين بن علی عليه السلام اينگونه‏
رفتار كن . مخصوصا دستور داد با امام حسين ( ع ) با رفق و نرمی زيادی‏
رفتار كند . گفت : او فرزند پيغمبر است ، مكانت عظيمی در ميان مسلمين‏
دارد ، و بترس از اينكه با حسين بن علی با خشونت رفتار كنی . معاويه‏
كاملا پيش بينی می‏كرد كه اگر يزيد با امام حسين با خشونت رفتار كند و
دست خود را به خون او آلوده سازد ، ديگر نخواهد توانست خلافت كند و
خلافت از خاندان ابوسفيان بيرون خواهد رفت . معاويه مرد بسيار زيركی بود
، پيش بينی‏های او مانند پيش‏بينی‏های هر سياستمدار ديگری غالبا خوب از
آب درمی‏آمد . يعنی خوب می‏فهميد و خوب می‏توانست پيش بينی كند .
برعكس ، يزيد ، اولا جوان بود ، و ثانيا مردی بود كه از اول در زی‏
بزرگزادگی و اشرافزادگی و شاهزادگی بزرگ شده بود ، با لهو و لعب انس‏
فراوانی داشت ، سياست را واقعا درك نمی‏كرد ، غرور جوانی و رياست‏
داشت ، غرور ثروت و شهوت

7

داشت . كاری كرد كه در درجه اول به زيان خاندان ابوسفيان تمام شد ، و
اين خاندان بيش از همه در اين قضيه باخت . اينها كه هدف معنوی نداشتند
و جز به حكومت و سلطنت به چيز ديگری فكر نمی‏كردند ، آن را هم از دست‏
دادند . حسين بن علی عليه السلام كشته شد ، ولی به هدفهای معنوی خودش‏
رسيد در حالی كه خاندان ابوسفيان به هيچ شكل به هدفهای خودشان نرسيدند .
بعد از اينكه معاويه در نيمه ماه رجب سال شصتم می‏ميرد ، يزيد به حاكم‏
مدينه كه از بنی اميه بود نامه‏ای می‏نويسد و طی آن موت معاويه را اعلام‏
می‏كند و می‏گويد از مردم برای من بيعت بگير . او می‏دانست كه مدينه مركز
است و چشم همه به مدينه دوخته شده . در نامه خصوصی دستور شديد خودش را
صادر می‏كند ، می‏گويد حسين بن علی را بخواه و از او بيعت بگير ، و اگر
بيعت نكرد ، سرش را برای من بفرست .
بنابراين يكی از چيزهايی كه امام حسين با آن مواجه بود تقاضای بيعت با
يزيد بن معاويه اينچنينی بود كه گذشته از همه مفاسد ديگر ، دو مفسده در
بيعت با اين آدم بود كه حتی در مورد معاويه وجود نداشت . يكی اينكه‏
بيعت با يزيد ، تثبيت خلافت موروثی از طرف امام حسين بود . يعنی مسئله‏
خلافت يك فرد مطرح نبود . مسئله خلافت موروثی مطرح بود .
مفسده دوم مربوط به شخصيت خاص يزيد بود كه وضع آن زمان را از هر زمان‏
ديگر متمايز می‏كرد . او نه تنها مرد فاسق و فاجری بود بلكه متظاهر و
متجاهر به فسق بود و شايستگی سياسی

8

هم نداشت . معاويه و بسياری از خلفای آل عباس هم مردمان فاسق و فاجری‏
بودند ، ولی يك مطلب را كاملا درك می‏كردند ، و آن اينكه می‏فهميدند كه‏
اگر بخواهند ملك و قدرتشان باقی بماند ، بايد تا حدود زيادی مصالح اسلامی‏
را رعايت كنند ، شئون اسلامی را حفظ كنند . اين را درك می‏كردند كه اگر
اسلام نباشد آنها هم نخواهند بود . می‏دانستند كه صدها ميليون جمعيت از
نژادهای مختلف چه در آسيا ، چه در آفريقا و چه در اروپا كه در زير
حكومت واحد در آمده‏اند و از حكومت شام يا بغداد پيروی می‏كنند ، فقط به‏
اين دليل است كه اينها مسلمانند ، به قرآن اعتقاد دارند و به هر حال‏
خليفه را يك خليفه اسلامی می‏دانند ، و الا اولين روزی كه احساس كنند كه‏
خليفه خود بر ضد اسلام است ، اعلام استقلال می‏كنند .
چه موجبی داشت كه مثلا مردم خراسان ، شام و سوريه ، مردم قسمتی از
آفريقا ، از حاكم بغداد يا شام اطاعت كنند ؟ دليلی نداشت . و لهذا
خلفايی كه عاقل ، فهميده و سياستمدار بودند اين را می‏فهميدند كه مجبورند
تا حدود زيادی مصالح اسلام را رعايت كنند . ولی يزيد بن معاويه اين شعور
را هم نداشت ، آدم متهتكی بود ، آدم هتاكی بود ، خوشش می‏آمد به مردم و
اسلام بی‏اعتنايی كند ، حدود اسلامی را بشكند . معاويه هم شايد شراب می‏خورد
( اينكه می‏گويم شايد ، از نظر تاريخی است ، چون يادم نمی‏آيد ، ممكن است‏
كسانی با مطالعه تاريخ ، موارد قطعی پيدا كنند ( 1 " ولی هرگز تاريخ‏
نشان نمی‏دهد كه معاويه در يك

9

مجلس علنی شراب خورده باشد يا در حالتی كه مست است وارد مجلس شده‏
باشد ، در حالی كه اين مرد علنا در مجلس رسمی شراب می‏خورد ، مست لايعقل‏
می‏شد و شروع می‏كرد به ياوه سرايی . تمام مورخين معتبر نوشته‏اند كه اين‏
مرد ، ميمون باز و يوز باز بود . ميمونی داشت كه به آن كنيه اباقيس‏
داده بود و او را خيلی دوست می‏داشت . چون مادرش زن باديه نشين بود و
خودش هم در باديه بزرگ شده بود ، اخلاق باديه نشينی داشت ، با سگ و
يوز و ميمون انس و علاقه بالخصوصی داشت .
مسعودی در مروج الذهب می‏نويسد : " ميمون را لباسهای حرير و زيبا
می‏پوشانيد و در پهلو دست خود بالاتر از رجال كشوری و لشكری می‏نشاند ! "
اينست كه امام حسين ( ع ) فرمود : « و علی الاسلام السلام اذ قد بليت الامه‏
براع مثل يزيد » ( 1 ) . ميان او و ديگران تفاوت وجود داشت . اصلا وجود
اين شخص تبليغ عليه اسلام بود . برای چنين شخصی از امام حسين ( ع ) بيعت‏
می‏خواهند ! امام از بيعت امتناع می‏كرد و می‏فرمود : من به هيچ وجه بيعت‏
نمی‏كنم . آنها هم به هيچ وجه از بيعت خواستن صرف نظر نمی كردند .
اين يك عامل و جريان بود : تقاضای شديد كه ما نمی‏گذاريم شخصيتی چون تو
بيعت نكند . ( آدمی كه بيعت نمی‏كند يعنی من در مقابل اين حكومت تعهدی‏
ندارم ، من

10

معترضم . ) به هيچ وجه حاضر نبودند كه امام حسين عليه السلام بيعت نكند و
آزادانه در ميان مردم راه برود . اين بيعت نكردن را خطری برای رژيم‏
حكومت خودشان می‏دانستند . خوب هم تشخيص داده بودند و همين طور هم بود
. بيعت نكردن امام يعنی معترض بودن ، قبول نداشتن ، اطاعت يزيد را لازم‏
نشمردن ، بلكه مخالفت با او را واجب دانستن . آنها می‏گفتند بايد بيعت‏
كنيد ، امام می‏فرمود بيعت نمی‏كنم . حال در مقابل اين تقاضا ، در مقابل‏
اين عامل ، امام چه وظيفه‏ای دا رند ؟ بيش از يك وظيفه منفی ، وظيفه‏
ديگری ندارند : بيعت نمی‏كنم . حرف ديگری نيست . بيعت می‏كنيد ؟ خير .
اگر بيعت نكنيد كشته می‏شويد ! من حاضرم كشته شوم ولی بيعت نكنم . در
اينجا جواب امام فقط يك " نه " است .
حاكم مدينه كه يكی از بنی اميه بود امام را خواست . ( البته بايد گفت‏
گر چه بنی اميه تقريبا همه ، عناصر ناپاكی بودند ولی او تا اندازه‏ای با
ديگران فرق داشت . ) در آن هنگام امام در مسجد مدينه ( مسجد پيغمبر )
بودند . عبدالله بن زبير هم نزد ايشان بود .
مامور حاكم از هر دو دعوت كرد نزد حاكم بروند و گفت حاكم صحبتی با
شما دارد . گفتند تو برو بعد ما می‏آئيم . عبدالله بن زبير گفت : در اين‏
موقع كه حاكم ما را خواسته است شما چه حدس می‏زنيد ؟ امام فرمود :
²اظن ان طاغيتهم قد هلك ،» فكر می‏كنم فرعون اينها تلف شده و ما را برای‏
بيعت می‏خواهد . عبدالله بن زبير گفت خوب حدس زديد ، من هم همين طور
فكر

11

می‏كنم ، حالا چه می‏كنيد ؟ امام فرمود من می‏روم . تو چه می‏كنی ؟ حالا ببينم‏
.
عبدالله بن زبير شبانه از بيراهه به مكه فرار كرد و در آنجا متحصن شد .
امام عليه السلام رفت ، عده‏ای از جوانان بنی‏هاشم را هم با خود برد و گفت‏
شما بيرون بايستيد ، اگر فرياد من بلند شد ، بر يزيد تو ، ولی تا صدای من‏
بلند نشده داخل نشويد . مروان حكم ، اين اموی پليد معروف كه زمانی حاكم‏
مدينه بود آنجا حضور داشت ( 1 ) . حاكم نامه علنی را به اطلاع امام رساند
. امام فرمود : چه می‏خواهيد ؟ حاكم شروع كرد با چرب زبانی صحبت كردن .
گفت مردم با يزيد بيعت كرده‏اند ، معاويه نظرش چنين بوده است ، مصلحت‏
اسلام چنين ايجاب می‏كند . . . خواهش می‏كنم شما هم بيعت بفرمائيد ،
مصلحت اسلام در اين است . بعد هر طور كه شما امر كنيد اطاعت خواهد شد .
تمام نقائصی كه وجود دارد مرتفع می‏شود . امام فرمود : شما برای چه از من‏
بيعت می‏خواهيد ؟ برای مردم می‏خواهيد . يعنی برای خدا كه نمی‏خواهيد . از
اين جهت كه آيا خلافت شرعی است يا غير شرعی ، و من بيعت كنم تا شرعی‏
باشد كه نيست . بيعت می‏خواهيد كه مردم ديگر بيعت كنند . گفت بله .
فرمود پس بيعت من در اين اتاق خلوت كه ما سه نفر بيشتر نيستيم برای‏
شما چه فايده‏ای د ارد ؟ حاكم گفت راست می‏گويد باشد برای بعد . امام‏
فرمود من بايد بروم . حاكم

12

گفت بسيار خوب ، تشريف ببريد . مروان حكم گفت چه می‏گويی ؟ ! اگر از
اينجا برود معنايش اينست كه بيعت نمی‏كنم . آيا اگر از اينجا برود
بيعت خواهد كرد ؟ ! فرمان خليفه را اجرا كن . امام گريبان مروان را
گرفت و او را بالا برد و محكم به زمين كوبيد . فرمود : تو كوچكتر از اين‏
حرفها هستی .
سپس بيرون رفت و بعد از آن ، سه شب ديگر هم در مدينه ماند . شبها سر
قبر پيغمبر اكرم می‏رفت و در آنجا دعا می‏كرد . می‏گفت خدايا راهی جلوی من‏
بگذار كه رضای تو در آن است .
در شب سوم ، امام سر قبر پيغمبر اكرم ( 1 ) می‏رود ، دعا می‏كند و بسيار
می‏گريد و همانجا خوابش می‏برد . در عالم رويا پيغمبر اكرم را می‏بيند ،
خوابی می‏بيند كه برای او حكم الهام و

13

وحی را داشت . حضرت فردای آنروز از مدينه بيرون آمد و از همان شاهراه‏
نه از بی راهه به طرف مكه رفت . بعضی از همراهان عرض كردند : يا بن‏
رسول الله ! لو تنكبت الطريق الا عظم بهتر است شما از شاهراه نرويد ،
ممكن است مامورين حكومت ، شما را برگردانند ، مزاحمت ايجاد كنند ، زد
و خوردی صورت گيرد . ( يك روح شجاع ) ، يك روح قوی هرگز حاضر نيست‏
چنين كاری كند . ) فرمود : من دوست ندارم شكل يك آدم ياغی و فراری را
به خود بگيرم ، از همين شاهراه می‏روم ، هر چه خدا بخواهد همان خواهد شد .
به هر حال مسئله اول و عامل اول در حادثه حسينی كه هيچ شكی در آن‏
نمی‏شود كرد مسئله بيعت است ، بيعت برای يزيد كه به نص قطعی تاريخ ،
از امام حسين ( ع ) می‏خواستند . يزيد در نامه خصوصی خود چنين می‏نويسد :
خذ الحسين بالبيعه اخذا شديدا ، ( 1 ) حسين را برای بيعت گرفتن محكم‏
بگيرد و تابعيت نكرده رها نكن . امام حسين هم شديدا در مقابل اين تقاضا
ايستاده بود و به هيچ وجه حاضر به بيعت با يزيد نبود ، جوابش نفی بود و
نفی . حتی در آخرين روزهای عمر امام حسين كه در كربلا بودند ، عمر سعد آمد
و مذاكراتی با امام كرد . در نظر داشت با فكری امام را به صلح با يزيد
وادار كند . البته صلح هم جز بيعت چيز ديگری نبود . امام حاضر نشد . از
سخنان امام كه در روز عاشورا فرموده‏اند كاملا پيداست كه بر حرف روز اول‏
خود

14

همچنان باقی بوده‏اند : « لا ، و الله لا اعطيكم بيدی اعطاء الذليل و لا اقر
اقرار العبيد » ( 1 ) ، نه ، به خدا قسم هرگز دستم را به دست شما نخواهم‏
داد . هرگز با يزيد بيعت نخواهم كرد . حتی در همين شرايطی كه امروز قرار
گرفته‏ام و می‏بينم كشته شدن خودم را ، كشته شدن عزيزانم را ، كشته شدن‏
يارانم را ، اسارت خاندانم را ، حاضر نيستم با يزيد بيعت كنم .
اين عامل از كی وجود پيدا كرد ؟ از آخر زمان معاويه ، و شدت و فوريت‏
آن بعد از مردن معاويه و به حكومت رسيدن يزيد بود .
عامل دوم مسئله دعوت بود . شايد در بعضی كتابها خوانده باشيد مخصوصا
در اين كتابهای به اصطلاح تاريخی كه به دست بچه‏های مدرسه می‏دهند .
می‏نويسند كه در سال شصتم هجرت ، معاويه مرد ، بعد مردم كوفه از امام‏
حسين دعوت كردند كه آن حضرت را به خلافت انتخاب كنند . امام حسين به‏
كوفه آمد ، مردم كوفه غداری و بی‏وفايی ك ردند ، ايشان را ياری نكردند ،
امام حسين كشته شد ! انسان وقتی اين تاريخها را می‏خواند فكر می‏كند امام‏
حسين مردی بود كه در خانه خودش راحت نشسته بود ، كاری به كار كسی‏
نداشت و درباره هيچ موضوعی هم فكر نمی‏كرد ، تنها چيزی كه امام را از جا
حركت داد ، دعوت مردم كوفه بود ! در صورتی كه امام حسين در آخر ماه‏
رجب كه اوايل حكومت يزيد بود ، برای امتناع از بيعت از مدينه خارج‏
می‏شود و چون مكه ، حرم امن الهی است و در آنجا امنيت بيشتری وجود دارد
و مردم مسلمان

15

احترام بيشتری برای آنجا قائل هستند و دستگاه حكومت هم مجبور است نسبت‏
به مكه احترام بيشتری قائل شود ، به آنجا می‏رود ( روزهای اولی است كه‏
معاويه از دنيا رفته و شايد هنوز خبر مردن او به كوفه نرسيده ) ، نه تنها
برای اينكه آنجا مأمن بهتری است بلكه برای اينكه مركز اجتماع بهتری است‏
.
در ماه رجب و شعبان كه ايام عمره است ، مردم از اطراف و اكناف به‏
مكه می‏آيند و بهتر می‏توان آنها را ارشاد كرد و آگاهی داد . بعد موسم حج‏
فراهم می‏رسد كه فرصت مناسبتری برای تبليغ است . بعد از حدود دو ماه‏
نامه‏های مردم كوفه می‏رسد . نامه‏های مردم كوفه به مدينه نيامده ، و امام‏
حسين نهضتش را از مدينه شروع كرده است . نامه‏های مردم كوفه در مكه به‏
دست امام حسين رسيد ، يعنی وقتی كه امام تصميم خود را بر امتناع از
بيعت گرفته بود و همين تصميم ، خطری بزرگ برای او به وجود آورده بود .
( خود امام و همه می‏دانستند كه نه اينها از بيعت گرفتن دست بر می‏دارند
و نه امام حاضر به بيعت است ) بنابر اين دعوت مردم كوفه عامل اصلی در
اين نهضت نبود بلكه عامل فرعی بود ، و حداكثر تاثيری كه برای دعوت مردم‏
كوفه می‏توان قائل شد اين است كه اين دعوت از نظر مردم و قضاوت تاريخ‏
در آينده فرصت به ظاهر مناسبی برای امام به وجود آورد .
كوفه ايالت بزرگ و مركز ارتش اسلامی بود ( 1 ) . اين شهر كه در زمان‏
عمر بن الخطاب ساخته شده ، يك شهر لشكرنشين بود

16

و نقش بسيار موثری در سرنوشت كشورهای اسلامی داشت و اگر مردم كوفه در
پيمان خود باقی می‏ماندند احتمالا امام حسين عليه‏السلام موفق می‏شد .
كوفه آنوقت را با مدينه با مكه آنوقت نمی‏شد مقايسه كرد ، با خراسان‏
آنوقت هم نمی‏شد مقايسه كرد ، رقيب آن فقط شام بود . حداكثر تاثير دعوت‏
مردم كوفه ، در شكل اين نهضت بود يعنی در اين بود كه امام حسين از مكه‏
حركت كند و آنجا را مركز قرار ندهد ( البته خود مكه اشكالاتی داشت و
نمی‏شد آنجا را مركز قرار داد . ) ، پيشنهاد ابن عباس را برای رفتن به‏
يمن و كوهستانهای آنجا را پناهگاه قرار دادن ، نپذيرد ، مدينه جدش را
مركز قرار ندهد ، بيايد به كوفه . پس دعوت مردم كوفه در يك امر فرعی‏
دخالت داشت ، در اينكه اين نهضت و قيام در عراق صورت گيرد ، والا عامل‏
اصلی نبود .
وقتی امام در بين راه به سر حد كوفه می‏رسد با لشكر حر مواجه می‏شود . به‏
مردم كوفه می‏فرمايد : شما مرا دعوت كرديد . اگر نمی‏خواهيد بر می‏گردم .
معنايش اين نيست كه بر می‏كردم و با يزيد بيعت می‏كنم و از تمام حرفهايی‏
كه در باب امر به معروف و نهی از منكر ، شيوع فسادها و وظيفه مسلمان در
اين شرايط گفته‏ام ، صرف نظر می‏كنم ، بيعت كرده و در خانه خود می‏نشينم و
سكوت می‏كنم . خير ، من اين حكومت را صالح نمی‏دانم و برای خود وظيفه‏ای‏
قائل هستم . شما مردم كوفه مرا دعوت كرديد ، گفتيد : " ای حسين ! ترا
در هدفی كه دارای ياری می‏دهيم ، اگر بيعت نمی‏كنی ، نكن . تو به عنوان‏
امر به معروف و نهی از منكر

17

اعتراض داری ، قيام كرده‏ای ، ما ترا ياری می‏كنيم . " من هم آمده‏ام سراغ‏
كسانی كه به من وعده ياری داده‏اند . حال می‏گوئيد مردم كوفه به وعده‏
خودشان عمل نمی‏كنند ، بسيار خوب ما هم به كوفه نمی‏رويم ، بر می‏گرديم به‏
جايی كه مركز اصلی خودمان است . به مدينه يا حجاز يا مكه می‏رويم تا خدا
چه خواهد . به هر حال ما بيعت نمی‏كنيم ولو بر سر بيعت كردن كشته شويم .
پس حداكثر تاثير اين عامل يعنی دعوت مردم كوفه اين بوده كه امام را از
مكه بيرون بكشاند ، و ايشان به طرف كوفه بيايند .
البته نمی‏خواهم بگويم كه واقعا اگر اينها دعوت نمی‏كردند ، امام قطعا
در مدينه يا مكه می‏ماند ، نه ، تاريخ نشان می‏دهد كه همه اينها برای امام‏
محذور داشته است . مكه هم از نظر مساعد بودن اوضاع ظاهری وضع بهتری‏
نسبت به كوفه نداشت . قرائن زيادی در تاريخ هست كه نشان می‏دهد اينها
تصميم گرفته بودند كه چون امام بيعت نمی‏كند ، در ايام حج ايشان را از
ميان بردارند . تنها نقل " طريحی " نيست ، ديگران هم نقل كرده‏اند كه‏
امام از اين قضيه آگاه شد كه اگر در ايام حج در مكه بماند ممكن است در
همان حال احرام كه قاعده كسی مسلح نيست ، مامورين مسلح بنی اميه خون او
را بريزند ، هتك خانه كعبه شود ، هتك حج و هتك اسلام شود . دو هتك :
هم فرزند پيغمبر ، در حال عبادت ، در حريم خانه خدا كشته شود ، و هم‏
خونش هدر رود . بعد شايع كنند كه حسين بن علی با فلان شخص اختلاف جزئی‏
داشت و او حضرت را كشت و قاتل هم خودش را مخفی كرد ، و در نتيجه خون‏
امام به هدر رود . امام در فرمايشات خود به اين موضوع اشاره

18

كرده‏اند . در بين راه كه می‏رفتند ، شخصی از امام پرسيد : چرا بيرون آمدی‏
؟ معنی سخنش اين بود كه تو در مدينه جای امنی داشتی ، آنجا در حرم جدت‏
، كنار قبر پيغمبر كسی متعرض نمی‏شد . يا در مكه می‏ماندی كنار بيت الله‏
الحرام . اكنون كه بيرون آمدی برای خودت خطر ايجاد كردی . فرمود :
اشتباه می‏كنی ، من اگر در سوراخ يك حيوان هم پنهان شوم آنها مرا رها
نخواهند كرد تا اين خون را از قلب من بيرون بريزند . اختلاف من با آنها
اختلاف آشتی پذيری نيست . آنها از من چيزی می‏خواهند كه من به هيچ وجه‏
حاضر نيستم زير بار آن بروم . من هم چيزی می‏خواهم كه آنها به هيچ وجه‏
قبول نمی‏كنند .
عامل سوم امر به معروف است . اين نيز نص كلام خود امام است . تاريخ‏
می‏نويسد : محمد ابن حنفيه برادر امام در آن موقع دستش فلج شده بود ،
معيوب بود ، قدرت بر جهاد نداشت و لهذا شركت نكرد . امام وصيتنامه‏ای‏
می‏نويسد و آن را به او می‏سپارد : « هذا ما اوصی به الحسين بن علی اخاه‏
محمدا المعروف بابن الحنفيه » . در اينجا امام جمله‏هايی دارد : حسين به‏
يگانگی خدا ، به رسالت پيغمبر شهادت می‏دهد . ( چون امام می‏دانست كه‏
بعد عده‏ای خواهند گفت حسين از دين جدش خارج شده است ) . تا آنجا كه‏
راز قيام خود را بيان می‏كند :
« انی ما خرجت اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما انما خرجت لطلب‏
الاصلاح فی امه جدی ، اريد ان امر بالمعروف و انهی عن المنكر و اسير بسيره‏
جدی و ابی علی بن ابی‏طالب عليه السلام » ( 1 ) .

19

ديگر در اينجا مسئله دعوت اهل كوفه وجود ندارد . حتی مسئله امتناع از
بيعت را هم مطرح نمی‏كند . يعنی غير از مسئله بيعت خواستن و امتناع من‏
از بيعت ، مسئله ديگری وجود دارد . اينها اگر از من بيعت هم نخواهند ،
ساكت نخواهم نشست . مردم دنيا بدانند : « ما خرجت اشرا و لا بطرا » ،
حسين بن علی ، طالب جاه نبود ، طالب مقام و ثروت نبود ، مردم مفسد و
اخلالگری نبود ، ظالم و ستمگر نبود ، او يك انسان مصلح بود . « و لا مفسدا
و لا ظالما انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی » . . .
« الا و ان الدعی بن الدعی قد ركز بين اثنتين بين السله و الذله ، و
هيهات منا الذله يابی الله ذلك لنا و رسوله و المومنون و حجور طالبت و
طهرت » ( 1 ) .
اين روح از روز اول تا لحظه آخر در وجود مقدس حسين بن علی عليه السلام‏
متجلی بود . به قول خودش جزء خون و حياتش شده بود . امكان نداشت از
حسين جدا شود . در لحظات آخر [ حيات ] اباعبدالله ، وقتی در آن گودی‏
قتلگاه افتاده است و قدرت حركت كردن ندارد ، قدرت جنگيدن با دشمن‏
ندارد ، قدرت ايستادن بر سر پا ندارد و به زحمت می‏تواند حركت كند ،
باز می‏بينيم از سخن حسين غيرت می‏جهد ، عزت تجلی می‏كند ، بزرگواری پيدا
می‏شود . لشكر می‏خواهند سر مقدسش را از بدن جدا كنند ولی شجاعت و هيبت‏
سابق اجازه نمی‏دهد . بعضيها می‏گويند نكند حسين حيله جنگی بكار برده كه‏
اگر كسی

20

نزديك شد حمله كند و در مقابل حمله او كسی تاب مقاومت ندارد ، نقشه‏
پليد و نامردانه‏ای می‏كشند ، می‏گويند اگر به سوی خيمه‏هايش حمله كنيم او
طاقت نمی‏آورد . امام حسين افتاده است . من نمی‏توانم آن حالت ابا
عبدالله را مجسم بكنم . لشكر به طرف خيام حرمش حمله می‏كند . يك نفر
فرياد می‏كشد حسين تو زنده‏ای ؟ ! به طرف خيام حرمت حمله كردند ! امام به‏
زحمت روی زانوهای خود بلند می‏شود ، به نيزه‏اش تكيه می‏كند و فرياد می‏كشد
:
« ويلكم يا شيعه آل ابی‏سفيان ان لم يكن لكم دين و لا تخافون المعاد
فكونوا احرارا فی دنياكم . ( 1 ) »
ای مردمی كه خود را به آل ابوسفيان فروخته‏ايد ، ای پيروان آل ابوسفيان‏
، اگر خدا را نمی‏شناسيد ، اگر به قيامت ايمان و اعتقاد نداريد ، حريت و
شرف انسانيت شما كجا رفت ؟ ! شخصی می‏گويد :
ما تقول يا بن فاطمه ؟ پسر فاطمه چه می‏گويی ؟ فرمود : « انا اقاتلكم و
انتم تقاتلوننی و النساء ليس عليهن جناح » ، طرف شما من هستم ، اين‏
پيكر حسين حاضر و آماده است برای اينكه آماج تيرها و ضربات شمشيرهای‏
شما واقع شود ، ولی روح حسين حاضر نيست او زنده باشد و ببيند كسی به‏
نزديك خيام حرم او می‏رود .
و لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظيم ، و صلی الله علی محمد و آله‏
الطاهرين .

21